Informacje o publikacji

Próba rekonstrukcji źródeł oraz opisu profilu duchowości wybranych polskich wspólnot zakonnych w kontekście europejskim. Składają się na nią rozprawy prezentujące podstawowe wyznaczniki wartości polskiej kultury przedtrydenckiej w zakresie duchowości i pobożności. W kolejnych artykułach autorzy opisują wybrane wartości (religijne, polityczne, etyczne, estetyczne), sięgając po nowe, unikatowe źródła, w ogóle dotychczas niepoddawane analizie lub rozważane z innej niż przyjęta przez autorów perspektywy badawczej. Eucharistia, Exegesis, Pietas, Devotio, Imago, Paenitentia, Indulgentia, Paideia, Paupertas, Sanitas, Memoria – to wybrane pojęcia, na podstawie których autorzy starają się pokazać naczelną myśl całego projektu dotyczącego kultury pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą i hermeneutyki wartości: zakres, kierunki oraz sposoby obustronnego przepływu refleksji w kulturze polskiej i europejskiej – tu w odniesieniu do doby przedtrydenckiej i wobec rodzących się wyzwań humanizmu doby renesansu.

redakcja naukowa: Wacław Walecki

Fragmenty wstępu do tomu

Źródła i opis wartości oraz pro l duchowości: rekonstruk- cja na wybranych przykładach polskich wspólnot zakonnych w kontekście europejskim – tak trzeba określić pełną zawartość, problem, przedmiot i cel tego tomu, specyficzne w porównaniu z pozostałymi opracowaniami serii Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą. Jego układ, konstrukcja siłą rzeczy również musiały być odmienne. To zaś przekłada się na inny charakter także samego wstępu do książki, który nie może mieć jeszcze formy pełnej syntezy.

Poszczególne rozprawy zmierzają bowiem do stworzenia hybrydowej monografii podstawowych wyznaczników wartości polskiej kultury przedtrydenckiej w zakresie duchowości i pobożności oraz odwołują się do korzeni europejskich działań w kierunku pobożności powszechnej, również ludowej, wobec rodzącej się tak zwanej kontrreformacji czy reformacji katolickiej. Punktem wyjścia była dla nas zawsze wartość: religijna, polityczna, etyczna, estetyczna. Z drugiej wszakże strony, zbiór zamieszczonych tekstów wpisuje się bardzo dobrze w wielotematyczność poszczególnych woluminów całego projektu, w którego tytule znajduje się – będąc jego istotną częścią – hermeneutyka wartości, ujawniająca się w bogactwie i zarazem różnorodności źródeł w nim badanych oraz rozmaitości podejmowanych zagadnień. Każdy artykuł tego tomu opisuje wybraną wartość, sięgając po nowe źródła, dotychczas niepoddawane analizie w ogóle lub nie z tego stanowiska badawczego.

Rozeznanie tematu, zrazu na etapie budowania wstępnego szkieletu zagadnień, które miały być w nim ujęte, a następnie dyskusyj w gronie zaproszonych autorów, doprowadziło do wyłonienia takiej właśnie koncepcji książki. Okazuje się, że zarówno rozległy charakter materiału, który mógłby być objęty zaproponowanym dla zbioru zakresem czasowym, terytorialnym i merytorycznym, jak i stan zachowanych źródeł oraz uwarunkowania współpracy zainteresowanych kręgów zakonno-klasztornych, narzucają koncepcję monografii, jak już wspomniałem, o charakterze hybrydowym. Synteza, która określiłaby wybrane zagadnienia z zakresu najistotniejszych i najniezbędniejszych wartości oraz dała obraz wielowymiarowy a jednocześnie koherentny, z jednoznaczną dominacją problematyki aksjologicznej, nie jest tutaj możliwa.

Ze względu na opisany charakter zagadnienia i stanu badań oraz wyłaniającą się otwartą, konieczną do rozbudowy na wielu polach konstrukcję tomu, a raczej kolejnych paralelnych tomów, nie jest też właściwie możliwe (przynajmniej na razie) przygotowanie klasycznej wyczerpującej syntezy całościowej nawet w obrębie całego opracowania. Prostym uzasadnieniem takiego zjawiska jest obserwacja, że nasuwające się tu do analizy dalsze wartości za każdym razem są jak najbardziej konieczne do włączenia do opracowanego dotychczaso- wego zasobu, ponieważ w sposób istotny i niezbędny poszerzają świat wartości, na których opierała się tamta epoka.

Wacław Walecki, Wartości w działaniu. Opis wartości i profil duchowości na wybranych przykładach [w:] Między teologią a duszpasterstwem powszechnym na ziemiach Korony doby przedtrydenckiej. Dziedzictwo Średniowiecza i wyzwania XV–XVI wieku, red. Wacław Walecki, Warszawa 2017.

Spis treści

INTRODUCTIO

Wacław Walecki (Uniwersytet Jagielloński), Wartości w działaniu. Opis wartości i profil duchowości na wybranych przykładach. Wprowadzenie do lektury tomu

EUCHARISTIA

Anna Zajchowska (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie), „Desiderium et reverentia”. Godne i niegodne przyjmowanie komunii świętej w świetle średnio- wiecznych kazań de Corpore Christi z późnośredniowiecznych rękopisów bibliotek Polskiej Prowincji Zakonu Braci Kaznodziejów

EXEGESIS

Michał Gołębiowski (Uniwersytet Jagielloński), De expresso Dei Verbo Stanisława Hozjusza. Pomiędzy teologicznym a świeckim piśmiennictwem ukazującym wartości katolickiego egzegety – próba analizy

PIETAS

Małgorzata Krzysztofik (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach), Różaniec Panny Maryjej (1606) Abrahama Bzowskiego OP świadectwem dominikańskiej troski o pobożność powszechną

DEVOTIO

Jolanta Gwioździk (Uniwersytet Śląski w Katowicach), Obraz doskonałej zakonnicy polskich i zagranicznych wspólnot franciszkańskich w klasztornych menologiach

IMAGO

Mirosław P. Kruk (Uniwersytet Gdański, Muzeum Narodowe w Krakowie), Malowidła Graeco opere fundacji Jagiellonów jako postulat unii państwowej i kościelnej oraz jedności Kościoła

PAENITENTIA

Andrzej Bruździński (Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie), Penitencjały i sumy kazuistyczne w moralnym nauczaniu Kościoła w Polsce do połowy XVI wieku

INDULGENTIA

Wiktor Szymborski (Uniwersytet Jagielloński), Przedtrydenckie nadania odpustowe udzielane braciom kaznodziejom i braciom mniejszym konwentualnym w średniowiecznej Polsce – analiza porównawcza

PAIDEIA

Katarzyna Janus (Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie), Przestrzeń dialogu z tradycją. Chrześcijańska paideia w kazaniach na dzień Pięćdziesiątnicy – Marcina Polaka, Peregryna z Opola i Mikołaja z Błonia

PAUPERTAS

Tomasz Nastulczyk (Uniwersytet Jagielloński), Manipulus florum Tomasza z Irlandii w środowisku krakowskich bernardynów (XV w.). Recepcja florilegium jako świadectwo transferu wartości teologicznych i moralnych

SANITAS

Justyna Kruk-Siwiec (Uniwersytet Jagielloński), Pobożność bernardyńska w świetle rozdziałów De mensa oraz De infirmis z dzieła Manuale instructionis novitiorum Innocentego z Kościana

MEMORIA

Aleksandra Jakóbczyk-Gola (Muzeum Historii Polski, Uniwersytet Warszawski), Pieśni maryjne bernardynów. Między tradycją Zachodu i Wschodu

Publikacja dostępna w sklepie internetowym

Wydawnictw Uniwersytetu Warszawskiego [KLIK!].