Informacje o publikacji

Dzięki stabilności Reguły św. Benedykta i jej zdolności do adaptowania się do rozmaitych warunków kulturowych, zakony mnisze były zdolne do zmierzenia się również z nowożytnym humanizmem. Hermeneutykę wartości rozumiemy jako wynik interferencji trzech czynników: długiego trwania tradycji monastycyzmu średniowiecznego; renesansowego humanizmu, modyfikującego świat wartości i erudycji benedyktynów, obecnego w kulturze intelektualnej Tyńca od lat siedemdziesiątych XVI w. do co najmniej połowy wieku XVIII; katolicyzmu potrydenckiego, zwłaszcza w wersji jezuickiej. Tom zawiera studia o charakterze analityczno-interpretacyjnym. Omawiane teksty reprezentują rozmaite gatunki literackie, oba języki (łacinę i polszczyznę), różne środowiska monastyczne. Zostały dobrane tak, by książka miała charakter interdyscyplinarny. Acz dominuje w niej perspektywa literaturoznawcza, obecne są także rozprawy poświęcone artefaktom, historyczno-kulturowe i muzykologiczne.

redakcja: Michał T. Gronowski OSB, Piotr Urbański

Fragmenty wstępu do tomu

Praca nad przeszłością benedyktynów polskich ma posmak przygody. Historia ta pozostała na ogół ukryta, nawet i lekceważona. Tymczasem ujawniają się tu coraz ciekawsze momenty, które jeszcze nie łączą się w jakąś uporządkowaną syntezę, powoli jednak coraz bardziej do niej zbliżają.

 

Paweł Sczaniecki[1]. Jest to fundamentalne studium, którego lektura leżała u podstaw naszego myślenia o znaczeniu nowożytnego monastycyzmu.

 
Dzięki stabilności Reguły św. Benedykta i jej podatności na adaptację do rozmaitych warunków kulturowych, zakony mnisze były zdolne do zmierzenia się również z nowożytnym humanizmem. W odniesieniu do nich hermeneutykę wartości rozumiemy jako wynik interferencji trzech czynników: długiego trwania tradycji monastycyzmu średniowiecznego, renesansowego humanizmu, modyfikującego świat wartości i erudycji mnichów (obecnego np. w kulturze intelektualnej Tyńca od lat siedemdziesiątych XVI w. do co najmniej połowy wieku XVIII), wreszcie katolicyzmu potrydenckiego, zwłaszcza w wersji jezuickiej.

Rodzina zakonów monastycznych (benedyktyni, cystersi, kartuzi i kameduli – zarówno mnisi, jak i mniszki) odgrywa szczególną rolę w kulturze Europy. Założenie przez św. Benedykta klasztoru na Monte Cassino (w latach dwudziestych VI w.) zbiegło się w czasie z likwidacją Akademii Platońskiej w Atenach przez cesarza Justyniana. Klasztory benedyktyńskie uzyskały swoją tożsamość dzięki Regule zakonodawcy, który w sytuacji kryzysu zaczął projektować nie tylko wspólnotę będącą szkołą służby Bożej, ale jednocześnie odtwarzającą rozmaite instytucje i regulacje społeczne Cesarstwa Rzymskiego. Wspomnieć wystarczy tylko zalecenie, aby w klasztorze istniała biblioteka, a każdy mnich w okresie Wielkiego Postu przeczytał w całości jedną książkę (por. RB 48). W sytuacji, gdy poza klasztorem mało kto czytał, zdanie to wydaje się rewolucyjne. Trafnie ujmuje zasługi św. Benedykta dla Europy w tytule kazania wygłoszonego w lubińskim klasztorze Benedyktynów w roku 1756 dominikanin Cyprian Zakiewicz:

Równy w zasługach u nieba, równy i w nadgrodzie wiecznej książęciu apostołów Piotrowi; pierwszy w zachodnich krajach zakonnego życia ścisłemi regułami określanego wynalazca; mniskiego stanu w wysokiej bogomyślności zawisłego i poprzysiężonemi ślubami do służenia Bogu obowiązanego fundator; zakonodawca w łacińskim Kościele; spraw świątobliwością, ducha żarliwością, modlitwy ustawicznością wsławionych patriarcha; przyszłych rzeczy oznajmieniem, objawieniem, opowiedzeniem prorok; wielu narodów do poznania prawdziwego Boga przez swój zakon przyprowadzeniem apostoł; usilnych chęci, aby krew dla Imienia Chrystusowego wylał, pragnieniem, samym zaś w błogosławionych synach swoich skutkiem męczennik; Święty Benedykt Opat, wielki Kościoła Chrystusowego Wyznawca [2].

Prace podjęte przez nas w ramach projektu Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą. Hermeneutyka wartości potwierdziły stwierdzenie o. Pawła Sczanieckiego OSB, które uczyniliśmy naszym mottem. To oznacza, że postawiły przed redaktorami wiele pytań oraz nowych wyzwań. Choć wyda się to paradoksem, należy jednak stwierdzić wciąż poważny niedostatek badań, zarówno szczegółowych, jak i syntez, nad nowożytnym życiem monastycznym w Polsce. […]
 
[1] P. Sczaniecki, Odnowa potrydencka w opactwie świętokrzyskim. Rządy Michała Maliszewskiego 1595–1608, „Nasza Przeszłość” 1985, t. 63, s. 149 (całość: s. 111–149).

[2] Druk. Akademicka: Poznań 1756.

Michał T. Gronowski OSB, Piotr Urbański, Wprowadzenie do lektury tomu [w:] Monastycyzm XV-XVIII w. Tradycja średniowieczna wobec wyzwań nowożytnego humanizmu, red. Michał T. Gronowski OSB, Piotr Urbański, Warszawa 2017.

Spis treści

 Michał T. Gronowski OSB (Opactwo Benedyktynów w Tyńcu), Piotr Urbański (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), Wprowadzenie do lektury tomu

Michał T. Gronowski OSB (Opactwo Benedyktynów w Tyńcu), Piotr Urbański (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), Stare wino w nowych bukłakach? Dziedzictwo średniowiecznych mnichów wobec wyzwań epoki potrydenckiej i humanizmu

Michał T. Gronowski OSB (Opactwo Benedyktynów w Tyńcu), Między tradycją a reformą. Wartości monastyczne na obrazach w tynieckich stallach

Jolanta Gwioździk (Uniwersytet Śląski w Katowicach), Benedyktynka doskonała (Pektoralik duchowny), 1681

Marcin Godawa (Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie), Kąpiel duszna albo ćwiczenie żywota duchownego (1609) benedyktyńskim wydarzeniem formacyjnym

Michał Czerenkiewicz (Biblioteka Narodowa), Mirakularny wymiar duchowości benedyktynów na przykładzie kultu Matki Bożej Tuchowskiej

Anna Kapuścińska (Uniwersytet Szczeciński), Centuria epigrammatum super vitam Divi Bernardi Etosu cysterskiego demonstracja kunsztowna: między perspektywą biograficzną a uniwersalnym wzorcem cnoty

Janusz S. Gruchała (Uniwersytet Jagielloński), Kartka z dziejów cysterskiego piśmiennictwa ascetycznego Twórczość opata szczyrzyckiego Przemysława Domiechowskiego

Tomasz Nastulczyk (Uniwersytet Jagielloński), Święta Hildegarda w siedemnastowiecznych Staniątkach

Barbara Milewska-Waźbińska (Uniwersytet Warszawski), Symbolika krzyża w łacińskim panegiryku ku czci prymasa Teodora Potockiego

Elwira Buszewicz (Uniwersytet Jagielloński), Fragmenty wielkich (księgo)zbiorów Okolicznościowe publikacje Kazimierza Fortunata Albrychowicza związane z promocjami na Uniwersytecie Krakowskim

Magdalena Walter-Mazur (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), In te credo sponse amate.Arie i duety ze spuścizny muzycznej sandomierskich benedyktynek jako świadectwo ich pobożności indywidualnej i wspólnotowej

Krzysztof Obremski (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), Status benedyktynów w Opisie obyczajów za panowania Augusta III ks. Jędrzeja Kitowicza

Michał T. Gronowski OSB (Opactwo Benedyktynów w Tyńcu), Piotr Urbański (Uniwersytet im.Adama Mickiewicza w Poznaniu), Nowożytne piśmiennictwo monastyczne w Pierwszej Rzeczypospolitej. Zarys

Publikacja dostępna w sklepie internetowym

Wydawnictw Uniwersytetu Warszawskiego [KLIK!].