Informacje o publikacji

Otwierający serię tom Wśród krajów Północy jest zarazem pierwszą częścią dyptyku mającego dać syntetyczny obraz relacji kulturowych Rzeczypospolitej z Europą, w którym osią polaryzacji jest podział na Północ i Południe, zgodnie z mapą mentalną najpowszechniej akceptowaną w okresie wczesnonowożytnym. Międzynarodowy zespół badaczy z ośrodków naukowych w Polsce, Szwecji, Niemczech i Czechach ukazuje Rzeczpospolitą w perspektywie septentrionalnej, podkreślając znaczenie państwa polsko-litewskiego dla słowiańskiej i naddunajskiej idei tożsamościowej oraz rolę, jaką w jego dialogu z narodami Północy odegrały wspólne, choć nieraz odmiennie interpretowane wartości religijne, republikańskie, humanistyczne.

redakcja naukowa: Mirosława Hanusiewicz-Lavallee

Fragmenty wstępu do tomu

Tom Wśród krajów Północy. Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej wobec narodów germańskich, słowiańskich i naddunajskich: mapa spotkań, przestrzenie dialogu obejmuje w swej zasadniczej części odzwierciedlony w kulturze obraz reipublicae septentrionalis. Pozorną niekonsekwencją tego ujęcia jest włączenie do niego charakterystyki związków ze Słowiańszczyzną południową, lecz niespójność ta wynika nie tylko z próby pogodzenia (na potrzeby kompozycji obu tomów) dwóch odmiennych i w istocie konkurencyjnych „map mentalnych” Europy.

Jedna z nich, chronologicznie pierwsza i historycznie najbardziej uzasadniona, dominująca do czasów oświecenia, osią polaryzacji czyniła właśnie podział na Północ i Południe. Ta pierwsza okazywała się przestrzenią barbarzyńców, dziedziców dawnych najeźdźców, w ciągu kolejnych wieków mozolnie wydobywających się ze swego nieokrzesania. Południe zaś to oczywiście przestrzeń romańska, wyznaczająca perspektywę geograficzną i kierunek kulturowych komparacji, ze swym klasyczno-humanistycznym paradygmatem wartości, będącym punktem odniesienia i aspiracji dla północnych „barbarzyńców”. Tryumf Południa znajdował (choć tylko do czasu) wyraz nie tylko estetyczno-aksjologiczny, ale przede wszystkim religijno-polityczny – w uniwersalizmie Kościoła rzymskiego i odnowionego w wiekach średnich cesarstwa. Osłabienie i ograniczenie faktycznych wpływów tych właśnie instytucji było niezbędnym warunkiem kulturowych i politycznych przewartościowań, których owocem stał się inny model polaryzacji, trwający po dzień dzisiejszy, a ukształtowany – jak słusznie zauważył Larry Wolff – w dobie oświecenia: podział na Europę Zachodnią, obszar wolności, cywilizacji i zamożności, oraz na Europę Wschodnią, przestrzeń niewoli, barbarzyństwa i ekonomicznego niedorozwoju, której przypadła osobliwa rola mediacji między Europą właściwą a azjatyckim Orientem [1].

Słowiańszczyzna wraz z krajami naddunajskimi włączona została przez oświeceniowych intelektualistów w ten negatywnie nacechowany aksjologicznie świat „półorientalny”, choć świadomość kulturowa jego mieszkańców zorientowana była wedle dawniejszego, „równoleżnikowego” modelu. Potęga Rzeczypospolitej, zwłaszcza jagiellońskiej u progu nowożytności, fundującej ład polityczny Polski, Litwy, Czech i Węgier, choć także tej wieku „srebrnego”, była przecież fundamen­tem słowiańskiej idei tożsamościowej obejmującej nie tyle Wschód, ile właśnie dość szeroko rozumianą Północ kontynentu, sięgającą w istocie Bałkanów, potęgi twardo przeciwstawiającej się napierającej sile imperium tureckiego. To doświadczenie tożsamości i wspólnoty umacniało także poczucie jedności języka, mimo oczywistych dla jego użytkowników odmienności. […]
 
[1] L. Wolff, Inventing Eastern Europe: The Map of Civilization on the Mind of the Enlightenment, Stanford University Press: Stanford 1994, passim

Mirosława Hanusiewicz-Lavallee, Wprowadzenie do tomu I [w:] Wśród krajów Północy. Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej wobec narodów germańskich, słowiańskich i naddunajskich: mapa spotkań, przestrzenie dialogu, red. Mirosława Hanusiewicz-Lavallee, Warszawa 2017.

Spis treści

Alina Nowicka-Jeżowa (Uniwersytet Warszawski), Ad Lectorem. Zarys projektu badawczego

Mirosława Hanusiewicz-Lavallee (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II), Wprowadzenie do tomu I

Janusz Małłek (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), Stosunki kulturalne Polski i Litwy z państwami skandynawskimi w późnym średniowieczu i w czasach nowożytnych (1385/1397–1795)

Maria Zadencka (Stockholms Universitet), Związki kulturowe Rzeczypospolitej i Szwecji w XVII i XVIII wieku: kultura polityczna

Mirosława Hanusiewicz-Lavallee (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II), Brytania i Sarmacja – na krańcach Europy

Marcin Polkowski (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II), Rzeczpospolita a Niderlandy. Relacje literackie i kulturowe w dobie staropolskiej

Justyna Dąbkowska-Kujko (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II), Erazmianizm i lipsjanizm w Rzeczypospolitej

Maciej Włodarski (Uniwersytet Jagielloński), Relacje polsko-szwajcarskie w dobie przedrozbiorowej

Wiesław Pawlak (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II), Barbara quae fuerant regna latina fiunt. Polsko-niemieckie związki kulturalne XVI–XVIII wieku w perspektywie neolatynistyki

Alfred Sproede (Westfälische Wilhelms-Universität Münster), Przekłady i transfer kulturowy między Polską a krajami niemieckimi. Casus Andrzeja Frycza Modrzewskiego

Krystyna Wierzbicka-Trwoga (Uniwersytet Warszawski), Przekłady z języka niemieckiego na język polski od XV do końca XVIII wieku

Michał Hanczakowski (Univerzita Palackého v Olomouci), Od Doubravy do Bohuslava Balbína. Sąsiedztwo kulturowe Polski i Czech do XVII wieku

Eliza Małek (Uniwersytet Łódzki), Polsko-rosyjskie kontakty kulturowe w XV–XVIII wieku

Jolanta Sujecka (Uniwersytet Warszawski), Krąg Slavia Orthodoxa na Bałkanach. Rola Rzeczypospolitej

Maciej Falski (Uniwersytet Warszawski), Rzeczpospolita a chorwacko-dalmatyńska przestrzeń kulturowa w XV–XVII wieku

Ilona Czamańska (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), Związki kulturowe Rzeczypospolitej z Mołdawią i Wołoszczyzną

Jerzy Snopek (Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk), Dawna Rzeczpospolita wobec Węgier

Publikacja dostępna w sklepie internetowym

Wydawnictw Uniwersytetu Warszawskiego [KLIK!].